عادله زمانی/ روان‌شناس
مدتی است که جهان درگیر مهمان ناخوانده کوچکی‌ست که به رغم تمام کوچکی‌اش توانسته نظم جهان را برهم بزند. ویروس ناشناخته و نوظهوری که از وهان چین سر برآورد. در ابتدا آن قدرها ترسناک و دهشتناک به نظر نمی‌رسید، چون علائمی شبیه به علائم زکام داشت و خیلی‌ها تصور نمی‌کردند که او بتواند در کوتاه مدت، با این سرعت جهان را فتح کند. کرونا ویروس و یا ویروس کوئید ۱۹ این روزها گرمترین موضوع مورد بحث جهان است.
ویروسی که برای بار نخست توانست بزرگترین عبادتگاه‌ها، موزیم‌ها، میادین ورزشی و رویدادهای مهم فرهنگی، سیاسی و اجتماعی جهان را به تعطیلی بکشاند. این ویروس را می‌توان به حق ویروسی نامید که برای فصل کردن آمدست.
اهمیت و جدی بودن مریضی وقتی خود را به نمایش گذاشت که شدت ساری بودن و قدرت انتقال ویروس مشخص شد. هر روز خبر ابتلای تعداد زیادی از مردم به گوش می‌رسد که در بین آنها نام چهره‌های مطرح جهانی از جمله هنرمندان بزرگ سینمای هالیوود همچون تام هنکس (Tom Hanks) و خانم‌اش به چشم می‌خورد.
این ویروس به‌جان سیاستمداران هم رسیده، خبر ابتلای همسر صدر اعظم کشور کانادا، پرنس چارلز شاهزاده‌ی بریتانیا، رئیس جمهور برزیل و اخیرا صدراعظم بریتانیا به سرعت در جهان غوغا به پا کرد. تمام این اخبار سبب شد که مردم جهان هر لحظه دچار ترس و وحشت بیشتری شوند ویروسی که حتا ثروتمندترین و مهم‌ترین آدم‌ها هم نمی‌توانند خود را از آن مصؤن دارند.
این ویروس کوچک علاوه بر اثر مخرب جسمی گویا قصد داشت روان ساکنین زمین را نیز دچار آشفتگی و برهم ریختگی نماید.
می‌دانیم که کرونا اولین ویروس شایع شده در جهان نیست. ویروس سارس که آن هم منبع مشترکی با کرونا داشت در سال ۲۰۰۳ از کشور چین به ۱۷ کشور دیگر جهان انتقال یافت حدود ۸۰۰۰هزار نفر را مبتلا و ۷۴۴نفر را به کام مرگ کشانید. اما چه چیز سبب شد که کرونا تنها با ۲٪قدرت کشندگی تا این حد بتواند مردم زمین را بترساند؟ ترسی آنچنان فراگیر که تقریبا تمام ملت‌ها، مذاهب، باورها، نژادها و…را درگیر کرده ست.
امروز بشر در پیشرفته‌ترین دوران از نظر تکنولوژی قرار دارد.
این پیشرفت در هر بعد از ابعاد زندگی بشری به چشم می‌خورد از آن‌جمله بعد ارتباطات اجتماعی، سهولت دسترسی به اخبار ، برقراری آسان ارتباط با دیگران و بالطبع انتقال این اخبار به آسانی به دیگران.
امروز هرکدام از ما تلفن‌های هوشمند کوچکی داریم که در عین کوچکی قادراست با اتصال به شبکه جهانی اینترنت بعد مسافت را پشت سر بگذارد و حتا به دورترین نقاط جهان از جایی که حضور داریم متصل شود. ما بی‌آنکه توجه کنیم و یا حتا بدانیم هر روزه و در هرساعت در معرض بمبارد خبری قرار می‌گیریم. اخبار مختلف را در قالب‌های متنوع دریافت می‌کنیم. می‌کوشیم که این خبرها را هرچه زودتر به دست دوستان و نزدیکان‌مان برسانیم، شخص دوم هم قطعا آن را به شخص سوم می‌رساند. این زنجیره انتقال نه تنها پایان نمی‌یابد، بل وسیع‌تر و گسترده‌تر می‌شود. در چرخه‌ی انتقال اخبار افراد زیادی می‌توانند درگیر باشند. چه بسا این اخبار ترسناک به گوش یک طفل یا یک فرد آسیب‌پذیر اجتماع که ظرفیت روانی کمتری برای پذیرش حقایق تلخ و دهشتناک دارد، برسد.
در دوران طلایی سهولت ارتباطات اجتماعی با هر خبری که از شیوع کرونا دریافت می‌کنیم، بیشتر دچار هراس می‌شویم. به این مثال توجه کنید:
– نتیجه‌ی تست کرونای ۱۳هزار نفر در آمریکا تنها در یک روز مثبت اعلام شد.
– مرگ ۵۳۷نفر بر اثر ابتلا به کرونا تنها در یک روز در اسپانیا.
– صدراعظم بریتانیا به کرونا مبتلا شد.
– ویروس کرونا می‌تواند تا ساعت‌ها در هوای آزاد زنده بماند و افراد را مبتلا کند.
به این چهار خبر کوتاه که در این روزها به گوش تمام مردم جهان رسید دقت کنید. آیا هرکدام از این خبرها به تنهایی قادر به ایجاد ترس و اضطراب در یک فرد نمی‌شود؟ حالا تصور کنید که تمام این اخبار را به کرات در یک روز دریافت کنید چه وضعیتی در درون ما شکل خواهد گرفت؟
پس می‌توان نتیجه گرفت که قرار گرفتن در برابر حمله‌ی اخبار منفی آن‌هم به کرات، عاملی جهت بالا رفتن بی‌سابقه‌ی ترس جهانیان از این بیماری است.
در خطرناک بودن این بیماری شکی وجود ندارد. اما نباید از یاد برد که جهان در قرن ۱۴میلادی با وجود این‌که در شرایطی غیرقابل مقایسه از نظر پیشرفت‌های طبی و علمی با امروز قرارداشت، با طاعونِ بشدت ساری و کشنده مبارزه کرد. پس این اولین بار نیست.
ما می‌دانیم که موضوعات و چالش‌های جسمی و روانی بر یکدیگر اثر گذار هستند. جسم قادر است روان را به آرامش برساند. یا برعکس آن‌را دچار طوفان کند. روان هم می‌تواند بر جسم اثر بگذارد. فردی که افسرده است، زمان بیشتری را صرف درمان بیماری‌های جسمی‌اش می‌کند تا آدمی که روان آرام دارد و چیزی او را در عذاب قرارنداده است.
تحقیقات به کرات نشان داده که اضطراب و ترس قادر هستند بر سیستم ایمنی و دفاعی بدن اثر مخرب بگذارند. معمولا آدم‌های ناآرام، بیماری‌های جسمی بیشتری را تجربه می‌کنند. تاکید داکتران و فعالان حوزه سلامت بر دوری از استرس و اضطراب به همین جهت است.
این را می‌دانیم که کرونا ویروس می‌تواند در افرادی که بدن‌شان سیستم دفاعی ضعیفی دارد، به سرعت و شدت بیشتری اثر مخرب ایجاد کند. پس ناگفته روشن است که برای مقابله با این ویروس نیاز به سیستم ایمنی قوی در بدن داریم.
از منظر روانی لازم است، در عین رعایت تمام نکات صحی که داکتران هر روزه به ما گوشزد می‌کنند، بکوشیم تا از قرارگرفتن در معرض حجم خبرهای بیهوده، حول محور این مریضی خودداری کنیم. ما باید تلاش‌کنیم روان خود را از استرس و ترس دور نگهداریم، تا بتوانیم به عنوان یک انسان قوی با فضای فکری آرام خود و نزدیکان مان را در برابر این ویروس محافظت نماییم.
دومین موضوع که در دوران گذار از این بیماری باید به آن توجه شود موضوع حفاظت روانی کودکان در برابر اخبار و مطالب نگران کننده راجع به این بیماری است.
می‌دانیم که ظرفیت روانی یک کودک تا هنوز به اکمال نرسیده است. کودکان به والدین خود به دیده‌ی قهرمانان زندگی نگاه می‌کنند. قهرمانانی که قادر هستند هرچیزی را شکست دهند و هر مشکلی را حل نمایند.
وقتی کودک‌تان شما را ببیند که حین تعقیب اخبار بشدت ترسیده اید و گویا هیچ راه حلی در دست ندارید، از شما بیشتر، خواهند ترسید.
چرا که او خود را آسیب پذیر تر از شما می‌بیند و فکر می‌کنند. گویا موضوعی که توانسته پدرم یا مادرم را بترساند حتما موضوع خیلی جدی و بزرگی است.
می‌دانیم که ترس و اضطراب در دوران کودکی حتا اگر کوتاه مدت و گذرا باشد، می‌تواند تاثیر بدی بر سلامت روان فرد در بزرگسالی برجای بگذارد.
پس لازم است که کودکان را که نسل آینده و سرمایه بشری و اصلی هر کشور هستند، از اخبارمنفی دور نگهدارید و با رفتاری ناسنجیده سبب ایجاد ترس در آنها نشویم.
می‌توانیم تمام توصیه‌های طبی را کودکان به زبان خودشان بیاموزانیم. هر آموزش و هر تلاشی برای یاددهی به کودک باید توام با آرامش باشد. طفل باید در عین درک متفاوت و جدی بودن شرایط بداند که همه چیز قابل کنترل است و دیگران قادر به محافظت از او هستند. و هیچ چیز ترسناکی اتفاق نخواهد افتاد.
سومین موضوع قابل تامل برای حفاظت روانی در دوران گذار از بیماری و اثرات ناشی از آن موضوع بهره بردن از معنویت، رسیدن به آرامش با استفاده از نیایش، آرامش روانی، یوگا و میتدیشن است.
پس بنابراین در شرایط حساس کنونی، در دوره‌ی گذار از این ویروس جسمی که گویا بر تخریب روان هم بی اثر نیست حفظ آرامش و دوری از استرس به هر شکلی لازم و ضروری است.
جهان این روزها بهار دل انگیزی را پشت سر نمی گذارد. ولی باید درک کنیم که علاوه بر رعایت نکات صحی و مهم جهت جلوگیری از ابتلا به این ویروس، باید اضطراب و ترس خود را هم‌چنان در پایین‌ترین سطح قرار دهیم. از اطفال در برابر خبرهای بد و ترس آور محافظت کنیم و نگذاریم آنها دچار اضطراب شوند.