حسین احسانی؛ پژوهشگر
سجی کمال در 24 جون سال 2018 با شنیدن خبر لغو محدودیت برای رانندگی زنان در عربستان سعودی، از بحرین با موتر شخصی‌اش از طریق شاهراه ملک فهد به سمت عربستان سعودی حرکت می‌کند. او هم‌زمان در ویدویی، با خوشحالی هر چه تمام و کف زدن، احساسات خود از فرمان الغای این محدودیت را بیان می‌کند. «غیرممکن است، خداوند را شکر نمی‌توانم حسم را توصیف کنم» شاهراه ملک فهد در این تاریخ میزبان اولین زن راننده در عربستان سعودی بود. این یک تغییر بنیادی در وضعیت زنان عربستان سعودی از ابتدای تاسیس این کشور تا تاریخ 24 جون 2018 بود.
عربستان سعودی ام‌القرای کشورهای اسلامی است. شاید روایت‌های کهنه و فرسوده‌ای از عربستان سعودی وجود داشته باشد که تمامی وجود عربستان سعودی را به مناسک مذهبی و سخت‌گیری‌های مذهبی خلاصه کنند؛ اما در کنار تمامی این روایت‌های قدیمی، روایت‌های جدید و حکایات بدیعی هم وجود دارد که می‌تواند به اذهان روشنی بخشد. روایت‌های دیگری هستند که سویه‌ای دیگر از یک پادشاهی نفت‌خیز را نشان می‌دهد که در حداقل‌ترین حالت ممکن، امیدواری را برای زنان متجدد و نوگرای کشورهای مسلمان به وجود آورده است.
این روایت‌ها، بیشتر پس از اصلاحات جدید و نوینی به میان آمده است که محمد بن سلمان ولیعهد جدید سعودی، در همه زمینه‌ها و ابعاد آن را در حال عملی کردن است. از اصلاحات اقتصادی گرفته تا اصلاحات سیاسی و اجتماعی. در حوزه اجتماعی، آزادی‌های زاید الوصفی برای زنان سعودی در استراتژی کلان این شاهزاده جوان جای دارد.
ممکن است انجام اصلاحات در دیگر کشورها یک امر عادی به نظر برسد اما اگر نگاهی به گذشته‌ی جامعه‌ی عربستان شود، شگفتی و جذابیت این اصلاحات بیش از پیش هویدا می‌گردد. وضعیت زنان در دو دهه‌ی گذشته بسیار اسف‌بار توصیف شده است. تا قبل از انتخاب بن سلمان به عنوان ولیعهد عربستان سعودی، می‌توان فهمید که زنان چه جایگاهی در زندگی و حیات روزمره اجتماعی جامعه سعودی داشته‌اند. چند ماه قبل از اصلاحات همه‌جانبه در عرصه‌ی اجتماعی و اقتصادی، مفتی اعظم این کشور فتوایی صادر کرد و بر مبنای این فتوا مردان می‌توانند در شرایط ضروری و مواجهه با مرگ، مردان می‌توانند از گوشت همسر خود تناول کنند. وضعیتی که نشان‌دهنده‌ی جایگاه زن در جامعه‌ی دگم و جزم‌اندیش سعودی می‌باشد.
بسیاری از پژوهشگران جامعه شناسی، وضعیت گذشته زنان عربستان سعودی را شبیه به وضعیت سیاهان در دوره آپارتاید می‌دانند. حقوق نابرابر، جدا سازی مدارس و دانشگاه‌ها، جداسازی مکان‌های عمومی و دسترسی نابرابر به امکانات از جمله محدودیت‌هایی بود که در گذشته عربستان سعودی به زنان تحمیل می‌شد. عربستان سعودی به مثابه زندانی برای زنان سعودی بود که این قشر عظیم جامعه حق انجام هیچ‌گونه تعاملات اجتماعی نداشتند و به قول جمال عبدالناصر «آنها در عصر حاکم بامرالله» زندگی می‌کردند.
با روی کار آمدن محمد بن سلمان و روی دست گرفتن اصلاحات بنیادی، زنان از قید و بند جامعه‌ی سنتی بیرون آمده و تلاش دارند نقش تعیین‌کننده در عربستان سعودی پیدا کنند. یکی از این زنان فعال، سجی کمال بازیکن تیم ملی فوتبال عربستان است. سجی کمال بیست و هشت سال سن دارد و در تیم ملی فوتبال عربستان پا به توپ است. سجی در میان تیم‌های مردان بازی کرده است. او در بحرین توانست به مدرسه تیم آرسنال راه پیدا کند و فوتبال را آنجا به طور حرفه‌ای فرابگیرد.
درست است که سجی توانست به راحتی در بحرین از آموزش حرفه‌ای فوتبال بهره‌مند شود. اما سجی در عین زمان به یاد محدودیت‌هایی که برای زنان در عربستان سعودی تحمیل شده، می‌باشد. او تغییرات جدیدی که در عربستان در سال 2012 اتفاق افتاد، نقطه‌ی جهشی برای خود پنداشت و از این فرصت استفاده کرد.
عربستان سعودی در سال 2012 به بازی‌های المپیک ملحق شد و به تیم‌های مختلف ورزشی اجازه فعالیت در رشته‌های ورزشی داده شد. تغییر بنیادی دیگری که در عربستان به وجود آمد این بود که به تاریخ 24 جون 2018 محدودیت رانندگی زنان در عربستان سعودی لغو شد. سجی که در آن زمان در کشور بحرین به سر میبرد، با موتر خود از پایتخت بحرین از طریق گذرگاه ملک فهد تا عربستان سعودی رانندگی کرد. او در ویدیویی که در حساب انستاگرام خود منتشر کرده است، شادمانی خود را اینطور وصف می‌کند: «شکر خدا، شکر خدا، من نمی‌توانم حالا این حسم را توصیف کنم… این واقعه ناممکن بود، ولی به دستور امیر محمد بن سلمان ممکن شد.»
شور و هیجان او در این ویدیو نشان دهنده این است که چه میزان او این روز را انتظار می‌کشیده است. سجی به دلیل محبوبیتی که در میان زنان کشورش دارد، به پنجاه کشور دنیا سفر کرده است تا چهره نوین زنان عرب را توصیف کند. او در مصاحبه‌های رادیویی از رنج گذشته زنان عرب و ناممکن بودن فعالیت‌های اجتماعی سخن می‌گوید. سجی در مصاحبه با نشریه‌ی SFME می‌گوید: «زنان عربستان رنج‌های بسیاری را متحمل شدند، اما آنها قوی هستند و توانستند با برداشتن محدودیت‌ها، حرفه‌ها و مسلک‌های خودشان را به نمایش بگذارند.»
این بازیکن فوتبال عربستانی در ادامه صحبت‌هایش با این نشریه گفت: «من بسیار خوشحال هستم که می‌توانم از زنان کشورم در دیگر نقاط جهان نمایندگی کنم، جهان حالا می‌توانند رانندگی زنان در عربستان سعودی و فوتبال زنان را تماشا کنند. این فعالیت‌های ما باعث می‌شود تا غیرت و عصیبتی ناخواسته که در میان مردان کشورم وجود دارد را کاهش دهد.»
سجی کمال به دلیل اینکه در بحرین آموزش‌های رانندگی با موترهای سپورتی دیده است، در کمپنی DRIVEN در حال فعالیت است و در مسابقات موتردوانی سپورتی، برای این کمپنی به رقابت می‌پردازد. او به یک چهره‌ی مشهور زنان عربستانی تبدیل شده است.
فعالیت‌های سجی به طور خاص و آزادی اجتماعی زنان ام القرای کشورهای اسلامی به طور عام شاید بخشی از ماجرا باشد. بخش مهم دیگری از ماجرا برخورد و مواجهه کشورهای اسلامی تابع عربستان سعودی در مورد مسئله زنان می‌باشد. مسئله مهم‌تر وابستگی کشورهای اسلامی از کشوری است که سجی و دیگر زنان و دختران نوگرای این کشور به دنبال کوچکترین فرصتی برای شکستن حصارها و موانع استفاده کنند. ارتقای فرهنگ هم‌پذیری و احترام به حقوق برابر میان زن و مرد، می‌تواند به دیگر کشورهایی که تابع عربستان سعودی هستند سرازیر شود و وضعیت دگردیسه شده‌ای در مناسبات اجتماعی میان زنان و مردان شاهد باشیم.
به نظر می‌رسد که عربستان سعودی با اصلاحات و آزادسازی سیاسی-اجتماعی به خصوص برای زنان، درصدد است تا خود را به عنوان داعیه‌دار اصلاحات و مدرنیزم متناسب با بستر سنتی-اسلامی در جهان اسلام معرفی کند. هر چند گمانه‌زنی‌ها و سوبرداشت‌هایی نسبت به این اصلاحات از سوی بسیاری از منتقدین سیاست‌های بن‌سلمان وجود دارد، اما نفس حرکت به جلو و آزادسازی فضای سیاسی-اجتماعی، می‌تواند الگوهای نوگرایی و توسعه‌ی اجتماعی را برای دیگر نقاط جهان اسلام به ارمغان آورد.