بی‌سوادی مساله‌‌ی بزرگی است که کشورهای رو به توسعه بستر اصلی رشد آن به‌شمار می‌رود. چالش بی‌سوادی یا کم‌سوادی اجتماعی می‌تواند نابرابری را در جامعه افزایش دهد، زیرا بی‌سوادی و کم‌سوادی نهال درک و اراده‌ی تصمیم‌گیری را در ذهن جامعه می‌خشکاند. مگر غیر از این است که عدم درک اهمیت پدیده‌ها و عدم اراده‌ی رسیدن به عدالت اجتماعی، بی‌سودای را تعریف، تسهیل و تضمین می‌کند؟ در نبود سواد، حس برابری و عدالت اجتماعی و همچنان قدرت تصمیم‌گیری در میان مردم رنگ باخته و مفلوج می‌شود و این بحران است.
بنابراین لازم است در این باره چون و چرایی به راه انداخت، تا شاید گرهی از گره‌های این معضل را شناخته و راه عبوری بر آن بیابیم. برای رسیدن به این امر نیاز به جنبشی برای تغییر و حل این مشکل است. پیش از این‌که در ارتباط به این جنبش بگویم، باید مفهومی که از واژه‌ی سواد در بالا بیان کردم را توضیح بدهم. منظور از سواد در این‌جا تنها تاکید بر مهارت نوشتن و خواندن نیست، یا بهتر است بگویم که باید از محتوای ریشه‌شناختی آن پیش‌تر برویم. سواد از این دیدگاه خوانش واژه و جهان است که در جست‌وجوی معنا در جهان است، تا جایی‌که کنش را به‌وجود می‌آورد و منتج به توانایی خوانش مردم از جهان می‌شود. پس عدم توانایی رمز‌گشایی از واقعیت اجتماعی و اقتصادی و تحلیل مسایل جامعه، عدم تغییر آوردن در جامعه-با وجود داشتن توانایی خواندن و نوشتن- بی‌سوادی است که عاملی برای رشد بیکاری و رشد نژادپرستی شده است.
قدرت نقادانه و خلاقیت در نظام‌های آموزشی‌ای که در آن فقط مشتی اطلاعات به‌خورد دانش‌آموز داده می‌شود، چنان خلاقیت دانش‌آموز رو به تضعیف می‌رود که تبدیل به فردی سرسپرده می‌شود. دانش‌آموزان یا جوانان سرسپردگی در برابر هر موضوع و مشکل که مطرح می‌شود را آموخته‌اند و چون‌این باوری پیدا کرده‌اند که «شرایط همین است و همین خواهد بود!».
این سرسپردگی در ابعاد شخصیتی فرد آهسته‌آهسته نفوذ می‌کند و در مقابل خلاقیت فردی رنگ می‌بازد. دانش‌آموز به جهان و به‌تمام پدیده‌ها به‌عنوان واقعیت ایستا می‌نگرد، که توانایی ایجاد تغییر را در آن‌ها ندارد و همین‌جا است که فرهنگ سکوت نیز جان می‌گیرد و سبب رشد روحیه‌ی سرسپردگی در برابر روحیه‌ی انتقادی و خلاق می‌شود. این روش آموزش به‌نام «مفهوم بانکی» یاد می‌شود، زیرا نحوه‌ی عمل‌کرد این نوع آموزش شباهت با بانک دارد. فرد سرمایه‌ی خود را به بانک انتقال می‌دهد و پس از مدتی دوباره آن‌‌را برداشت می‌کند. در این روش آموزگار اطلاعات را به دانش‌آموز انتقال می‌دهد و پس از زمانی دوباره همان‌ها را می‌خواهد.
سیستم آموزشی در افغانستان مصداق نظریه‌ی «مفهوم بانکی» فریره می‌باشد که نتوانسته افرادی را با روحیه‌ی خلاق و انتقادی که درک و شناخت عمیق از اوضاع اجتماعی داشته و با تحلیل خود در آن تغییر به‌وجود آورند بسازد و جوانان فقط سوادی را فراگرفته‌اند که محدود به مهارت خواندن و نوشتن است. به‌طور نمونه، طرح وزارت معارف برای صنف‌های اول تا سوم مکتب نهتنها پیش‌رفتی به سیستم آموزشی نوین و پویا نیست، بل عقب‌گردی به دوران گذشته است. از این مساله این‌گونه برداشت می‌شود که ما نهتنها در راه پیش‌رفت نیستیم که حتا فکر و ایده‌ی پویا برای تغییر مثبت در ذهن نداریم: از سیستم پویا فرسنگ‌ها دوریم.
دانش‌آموزانی‌که از مجرای چون‌این سیستمی وارد جامعه می‌شوند، به‌تمام پدیده‌های اجتماعی به دیده‌ی غیرقابل تغییر می‌نگرند. همه‌ی شرایط موجود را طبیعی و ابدی و ازلی می‌دانند و در برابر همه‌ی نابسامانی‌های اجتماعی سکوت می‌کنند. مشارکت‌شان در امور اجتماعی فرهنگی و سیاسی… جامعه کاهش می‌یابد، زیرا خود را عامل تغییر نمی‌دانند و سوادشان را محدود به خواندن و نوشتن کرده‌اند و این محصول همان از بین رفتن روحیه‌ی خلاق در وجودشان است که جایش را به تسلیم داده است. از قدرت سواد که همانا ایجاد تغییر بااستفاده از شناخت عمیق و تحلیل مسایل اجتماعی جامعه است، بی‌بهره‌اند.
سواد باید بتواند نقشی از تاریخ به تاریخ ما، فهمی در فهم ما، کارکردی در کارکرد ما را بازگو کند. بنابراین، ما نیاز به سیستم آموزشی داریم که تا سوادآموزان به اثر آن جوامع خود را تحلیل کنند و هدف این سیستم آموزش برقرارکردن برابری و عدالت اجتماعی باشد. تعلیم و تربیت باید روی‌کردی تغییر یابنده بسازد. برای رسیدن به این منظور نخستین گام شناسایی سازوکار و اهداف آموزش سنتی است. روش آموزش باید از شکل سنتی آن بیرون آمده و پویا شود. گام دوم، تحلیل این الزام که این روش پویا توسط آموزگاران عملی شود. روش‌های آموزشی جدید باید دانش‌آموزان را به‌سوی روحیه‌ی انتقادی سوق دهد.
بدبختانه در کشور ما به سبب چون‌این سیستمی، روحیه‌ی تسلیم بیش‌تر از خلاقیت در بین جوانان حکم‌فرما است. در گروه «حرکت برای تغییر» جوانان به این نقش به‌عنوان عامل تغییر خود و جامعه پی‌برده‌اند و به‌دنبال یک‌نوع همبستگی و انسجام فکری هستند.
Zeen is a next generation WordPress theme. It’s powerful, beautifully designed and comes with everything you need to engage your visitors and increase conversions.
